Authentiek-hollandse-kleuren

<div class="page-header"> <h1>Authentiek Hollandse Kleuren <small>- WerkVanBart</small></h1> <h2><small>Welke kleuren hadden de huizen in de Hollandse steden?</small><h2> </div> <ul class="nav nav-pills"> <li role="presentation" class="active"><a href="/#">Home</a></li> <li role="presentation" class="dropdown"> <a class="dropdown-toggle" data-toggle="dropdown" href="#" role="button" aria-haspopup="true" aria-expanded="false"> Kleurnamen <span class="caret"></span> </a> <ul class="dropdown-menu"> <li role="presentation">[Kleurnamen & tinten](/kleurnamen-tinten "Alle kleuren en tinten - Nederlands")</li> <li role="presentation">[Color, Name & Hue](/color-name-hue "Color Name & Hue - english")</li> <li role="presentation">[Kleurnamen & RGB](/Kleurnamen)</li> <li role="presentation">[RAL-kleuren](/Ral-kleuren)</li> <li role="presentation">[1920-kleuren](/1920-kleuren)</li> </ul> </li> <li role="presentation">[Kleursystemen](/Kleursystemen)</li> <li role="presentation">[Extraspectale kleuren](/Extraspectrale-kleuren)</li> <li role="presentation">[Kleur-en Taal](/Kleur-en-taal)</li> <li role="presentation" class="dropdown"> <a class="dropdown-toggle" data-toggle="dropdown" href="#" role="button" aria-haspopup="true" aria-expanded="false"> Tools <span class="caret"></span> </a> <ul class="dropdown-menu"> <li role="presentation"><a href="/kleur-naam-tint-tool/">Kleur Naam & Tint Tool</a></li> <li role="presentation"><a href="/color-name-hue-tool/">Color Name & Hue Tool</a></li> <li role="presentation"><a href="/colorpedia/">Colorpedia's kleurenpalet-tool</a></li> <li role="presentation"><a href="/halftone/index.html">Halftone</a></li> </ul> </li> </ul> <ul class="breadcrumb"> <li><a href="http://kleur.werkvanbart.nl/">Kleuren - home</a><span class="divider"> / </span></li> </ul> <div style="width:100%;"> <img style="width: 100%; margin: 0px;" class="img-responsive" src="images/authentiek-hollandse-kleuren.jpg"></img> </div> ### Inhoudsopgave * [Inleiding](#inleiding) * [Waarom wij huizen schilderen](#waarom) * [Pigmenten](#pigmenten) * [Onderzoeksverantwoording](#verantwoording) <a id="inleiding"></a> ##Inleiding Ik hou van kleur, als fotograaf en schilder. Daarnaast verdiep me graag in de achtergronden en wetenschap. Toen we nieuwe kozijnen gingen plaatsen kon ik het dus niet laten, om er eens goed in te duiken! Natuurlijk is er al heel veel onderzoek gedaan naar kleur en de geschiedenis van het kleurgebruik in Nederland. Ik heb me dus vooral gericht op het verzamelen van deze kennis. De onderzoeken die zijn gedaan in Dordrecht, Delft en Leiden (zie referentie hieronder) waren het uitgangspunt. Hieronder een korte samenvatting van wat in al doende ontdekte. Wat mij al snel opviel aan de bestaande kleurenwaaiers, waren de soms wel heel fantasievolle en lokaal geïnspireerde namen voor kleuren. Zo vond ik bijvoorbeeld Merwede grijs, Lakenhal Wit en Vlietgroen. Kleuren die buiten de stadspoort weinig aansprekend zijn. Ook bevatten de waaiers soms kleuren, die qua oorsprong duidelijk van een later tijdperk waren. Zo waren zalm- en cyclaamrose en diverse lila’s in de XVIIe eeuw nog niet erg in trek, of zelf niet eens te mengen met de beschikbare pigmenten. Bekend is ook dat veel groene kleuren pas in de XIXe eeuw ontdekt en op de markt gebracht werden. Dat alles maakte mij nieuwsgierig naar wat nou de “echte” oorspronkelijk kleuren waren. Welke kleuren werden nu echt gebruikt voor de huizen, die we in zoveel Hollandse stadscentra terugzien? ##Waarom wij huizen schilderen<a id="waarom"></a> Het schilderen van huizen is een wijd verbreid fenomeen: van Zuid-Frankrijk en verder tot Noorwegen, overal zie je het terug. Behalve de kleuren kan ook de functie van het schilderen kan nog wel eens verschillen. Meest voor de hand liggend zijn: + Het opvrolijken met heldere kleuren, vaak toegepast op zowel muur als kozijnen e.d. + Het verduurzamen van houten onderdelen: bescherming tegen rotting + Het verbeteren van de vochtwering + Het verfraaien en verhogen van het aanzien van een gebouw, door het imiteren van dure materialen Het laatste kwam in Holland veel voor. Huizen werden vaak met hout gemaakt: baksteen was duur, natuursteen alleen voor de rijksten. Veel houten onderdelen kregen dan een verflaag, die een natuursteensoort imiteerde. Houten versies van Belgisch (blauwe) hardsteen, zand- of kalkgesteente, zoals Bentheimer. <a id="pigmenten"></a> ##Pigmenten Het is goed te bedenken dat veel kleuren die we nu kennen en gewoon vinden, gemaakt worden met pigmenten die nog niet zo heel lang bestaan. De XVII-e eeuwse huisschilder had veel minder pigmenten tot zijn beschikking, en bovendien waren pigmenten van ver weg ook zó duur dat ze niet op de buitenzijde van een huis werden aangebracht. Een bekende dure kleur was bijvoorbeeld het azuurblauw, dat zelfs door kunstschilders pas na contante betaling door de opdrachtgever werd opgebracht. Wel bekend, maar veel te duur dus, om op een raamkozijn aan te brengen. ###Wat was er wel voorhanden? Gekleurde aarde en vermalen gesteente waren belangrijk pigmenten. Oker-aarde kon, als gevolg van ijzerverbindingen, geel tot bruin of zelfs rood en groenig zijn. Vermalen leisteen leverde groengrijze kleuren. En grafiet (steenkool) lever bijna zwarte en donkere grijzen. Diverse kleuren die ontstaan door het oxideren van de toen al veel gebruikte metalen. Al dan niet geholpen door toepassing van wijn-, azijn-, salpeter of andere zuren. De alchemisten experimenteerden er - niet gehinderd door milieuregels - lustig op los. Bekende kleuren zijn spaans groen, loodwit en Vermiljoen - de kleur van de Nederlandse vlag - werd gemaakt van een mineraal … genaamd. Dit laatste is overigens een sulfide (zwavelverbinding) van kwik - geen gezond goedje! <a id="verantwoording"></a> ##De Hollandse kleurenwaaier Uitgaande van de "grootste gemene deler" van de kleurenwaaiers van Dordrecht, Leiden en Delft ben ik gekomen tot een "Hollandse lijst" van kleuren. Van deze Hollandse kleurenlijst heb ik vervolgens bepaald welke kleurvariaties er genoemd werden: vaak 'licht', 'midden' en 'donker', maar soms ook variaties in kleur zoals paarse en zwarte Dodekop. Een aantal kleuren vernoemd naar de geïmiteerde natuursteensoort, de meeste naar de (herkomst) van het gebruikte pigment. De kleuren zijn minder fel (minder 'verzadigd') dan die van moderne verven. Als grensgeval is Berlijns (of Pruisisch) blauw aan de lijst toegevoegd; deze kleur is in 1704 "ontdekt" en is in de XVIIe eeuw nog niet voorhanden. ###Kleurstalen Deze kleurstalen zijn bijna allemaal pure pigmentkleuren; maar een beperkt aantal - heel veel gebruikte - mengkleuren is opgenomen in het overzicht. Dat wil niet zeggen, dat de schilders van toen niet van mengen hielden: natuurlijk maakten ook zij een vrijwel oneindig palet met van kleuren door bijvoorbeeld loodwit en paarse dodekop te mengen tot appelbloesemroze! Om recht te doen aan de natuurlijke variate van de ruwe pigmenten en wisselende samenstelling, hebben de kleurstalen een kleurverloop. Dit kleurverloop komt overeen met de in de verschillende bronnen gevonden kleurwaarden. <div class="container" style="padding: 0 0 0 0;">  <div class="flex-row row"> <div class="col-xs-12 col-md-6 col-lg-3"> <div class="panel panel-default"> <div class="panel-heading">Witten</div> <div class="panel-body" style="padding: 0;"><img style="width: 100%; margin: 0px;" class="img-responsive" src="images/Wit_300.png"></img></div> <div class="panel-footer"></div> </div> </div> <div class="col-xs-12 col-md-6 col-lg-3 "> <div class="panel panel-default"> <div class="panel-heading">Bentheimer</div> <div class="panel-body" style="padding: 0;"><img style="width: 100%; margin: 0px;" class="img-responsive" src="images/Bentheimer_300.png"></img></div> <div class="panel-footer"></div> </div> </div> <div class="col-xs-12 col-md-6 col-lg-3 "> <div class="panel panel-default"> <div class="panel-heading">Gobertanger</div> <div class="panel-body" style="padding: 0;"><img style="width: 100%; margin: 0px;" class="img-responsive" src="images/Gobertanger_300.png"></img></div> <div class="panel-footer"></div> </div> </div> <div class="col-xs-12 col-md-6 col-lg-3 "> <div class="panel panel-default"> <div class="panel-heading">Belgisch hardsteen</div> <div class="panel-body" style="padding: 0;"><img style="width: 100%; margin: 0px;" class="img-responsive" src="images/Belgisch hardsteen_300.png"></img></div> <div class="panel-footer"></div> </div> </div> </div>  <div class="row"> <div class="col-xs-12 col-md-6 col-lg-3"> <div class="panel panel-default"> <div class="panel-heading">Oker</div> <div class="panel-body" style="padding: 0;"><img style="width: 100%; margin: 0px;" class="img-responsive" src="images/Okers_300.png"></img></div> <div class="panel-footer"></div> </div> </div> <div class="col-xs-12 col-md-6 col-lg-3 "> <div class="panel panel-default"> <div class="panel-heading">Oker tinten</div> <div class="panel-body" style="padding: 0;"><img style="width: 100%; margin: 0px;" class="img-responsive" src="images/Oker - tinten_300.png"></img></div> <div class="panel-footer"></div> </div> </div> <div class="col-xs-12 col-md-6 col-lg-3 "> <div class="panel panel-default"> <div class="panel-heading">Engels rood</div> <div class="panel-body" style="padding: 0;"><img style="width: 100%; margin: 0px;" class="img-responsive" src="images/Engels rood_300.png"></img></div> <div class="panel-footer"></div> </div> </div> <div class="col-xs-12 col-md-6 col-lg-3 "> <div class="panel panel-default"> <div class="panel-heading">Groene aarde</div> <div class="panel-body" style="padding: 0;"><img style="width: 100%; margin: 0px;" class="img-responsive" src="images/Groene aarde_300.png"></img></div> <div class="panel-footer"></div> </div> </div> </div>  <div class="row"> <div class="col-xs-12 col-md-6 col-lg-3"> <div class="panel panel-default"> <div class="panel-heading">Leisteen</div> <div class="panel-body" style="padding: 0;"><img style="width: 100%; margin: 0px;" class="img-responsive" src="images/Leisteen_300.png"></img></div> <div class="panel-footer"></div> </div> </div> <div class="col-xs-12 col-md-6 col-lg-3 "> <div class="panel panel-default"> <div class="panel-heading">Bruin</div> <div class="panel-body" style="padding: 0;"><img style="width: 100%; margin: 0px;" class="img-responsive" src="images/Bruin_300.png"></img></div> <div class="panel-footer"></div> </div> </div> <div class="col-xs-12 col-md-6 col-lg-3 "> <div class="panel panel-default"> <div class="panel-heading">Spaans groen</div> <div class="panel-body" style="padding: 0;"><img style="width: 100%; margin: 0px;" class="img-responsive" src="images/Spaans groen_300.png"></img></div> <div class="panel-footer"></div> </div> </div> <div class="col-xs-12 col-md-6 col-lg-3 "> <div class="panel panel-default"> <div class="panel-heading">Dodekop</div> <div class="panel-body" style="padding: 0;"><img style="width: 100%; margin: 0px;" class="img-responsive" src="images/Dodekop_300.png"></img></div> <div class="panel-footer"></div> </div> </div> </div>  <div class="row"> <div class="col-xs-12 col-md-6 col-lg-3"> <div class="panel panel-default"> <div class="panel-heading">Vermiljoen</div> <div class="panel-body" style="padding: 0;"><img style="width: 100%; margin: 0px;" class="img-responsive" src="images/Vermiljoen_300.png"></img></div> <div class="panel-footer"></div> </div> </div> <div class="col-xs-12 col-md-6 col-lg-3 "> <div class="panel panel-default"> <div class="panel-heading">Zwart</div> <div class="panel-body" style="padding: 0;"><img style="width: 100%; margin: 0px;" class="img-responsive" src="images/Zwart_300.png"></img></div> <div class="panel-footer"></div> </div> </div> <div class="col-xs-12 col-md-6 col-lg-3 "> <div class="panel panel-default"> <div class="panel-heading">Pruisisch blauw</div> <div class="panel-body" style="padding: 0;"><img style="width: 100%; margin: 0px;" class="img-responsive" src="images/Pruisisch blauw_300.png"></img></div> <div class="panel-footer"></div> </div> </div> <div class="col-xs-12 col-md-6 col-lg-3 "> <div class="panel panel-default"> <div class="panel-heading">Ossenbloed</div> <div class="panel-body" style="padding: 0;"><img style="width: 100%; margin: 0px;" class="img-responsive" src="images/Ossenbloed_300.png"></img></div> <div class="panel-footer"></div> </div> </div> </div> </div>  <a id="verantwoording"></a> ##Onderzoeksverantwoording Deze pagina geeft een korte samenvatting van mijn onderzoek naar de kleuren die in de XVII eeuw gebruikt zijn voor het schilderen van gebouwen. Er is in verschillende Hollandse steden onderzoek gedaan naar dit onderwerp. Dit onderzoek is meestal gesponsord geweest door verf-fabrikanten zoals Sikkens en Wijzonol en uitgevoerd in opdracht van de betreffende gemeente. In mijn onderzoek heb ik gezocht naar de “objectieve” grootste gemene deler van deze onderzoeken: de basis van de gebruikte kleuren en pigmenten. Deze gegevens zijn aangevuld met openbare informatie over deze kleuren en pigmenten, om zo een compleet en goed toegankelijk overzicht te maken. —— ##Bronnen: 1. Van der Klooster, O. (2011). Van Leidse schilders mette groote Quast, Historische buitenkleuren in de Sleutelstad. Leiden, Nederland: Primavera Pers. 2. Groeneweg, H., Rouw, K., Stada J. (maart 2002). Dordtse kleuren, Rapportage van de Werkgroep De Kleur van Dordrecht, in opdracht van de gemeente Dordrecht. 3. Kleuren van Delft, De Delftse kleurenwaaier, Stadslab Kleuren van Delft. Geraadpleegd in mei 2020, van http://www.kleurenvandelft.nl/ 4. Met Stoom, De historie van de Zaanse verfindustrie (1993). Gezamenlijke uitgave van de tijdschriften van de Vereniging tot behoud van Monumenten van Bedrijf en Techniek in de Zaanstreek en de Vereniging Vrienden van het Zaanse Huis. 5. Encycolorpedia, Praegressus. Geraadpleegd in mei 2020, van https://encycolorpedia.nl/ 6. Al onze kleuren, Sikkens. Geraadpleegd in mei 2020, van https://www.sikkens.be/nl/kleur 7. Webexhibits. Geraadpleegd in mei 2020, van http://www.webexhibits.org/pigments/intro/pigments.html 8. Wikipedia NL, Wikimedia. Geraadpleegd in mei 2020, van https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_pigmenten 9. CAMEO: Conservation & Art Materials Encyclopedia Online, Geraadpleegd in mei 2020, van http://cameo.mfa.org/wiki/Main_Page 10. Verfmolen De Kat, Gedraadpleegd in mei 2020, van https://www.amsterdamsebinnenstad.nl/binnenstad/218/verfmolendekat.html